دلایل تجربه متفاوت کره جنوبی و ایران در صنعت خودرو؟ | غول خودرو سازی کُره در کنار غول های جهانی می ماند | نقش اساسی «چائبول ها» در برنامه توسعه ای کُره ای ها

55 آنلاین- در روز یک شنبه 22 فروردین 1400، چانگ سی- کیون نخست وزیر جمهوری کُره، وارد تهران شد و در مجموعه فرهنگی – تاریخی سعد آباد مورد استقبال رسمی اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس جمهور قرار گرفت. 

همچنین اعلام شد که نخست وزیر کره جنوبی در سفر سه روزه خود، با نمایندگان شرکت های کُره ای «سامسونگ الکترونیک»، «ال جی الکترونیک» و «اِسکای نت ورک» در ایران، ملاقات خواهد کرد.

به بهانه سفر یک نخست وزیر کره ای به ایران پس از 44 سال، در گفت و گوی «55 آنلاین» با دکتر امیر حسن کاکایی - استاد دانشگاه و کارشناس صنعت خودرو- تجربه صنعت خودرو سازی کره جنوبی و عملکرد شرکت های بزرگ (چائبول) خودرو سازی سامسونگ و هیوندای بررسی شده است.

*****

* در ارتباط با توسعه کشور کره جنوبی گفته می شود که ایران و کُره در چند دهه قبل، از نظر اقتصادی در یک سطح بوده و حتی نیروهای کره ای برای کار به ایران می آمدند. در حال حاضر، آمار نشان می دهد تولید ناخالص کره جنوبی 1586 میلیارد دلار است و 512 میلیارد دلار هم در سال 2020 میلادی صادرات داشته است. در حالی که تولید ناخالص ایران، حدود یک سوم تولید ناخالص کره جنوبی است.

به هر حال، کره جنوبی در تعدادی از صنایع از جمله صنعت خودرو سازی موفقیت کسب کرده. به نظر شما، چه موقعیتی پیش آمد که کره توانسته صنعتی شود و در بخش تولید خودرو هم موفق بوده است؟

-حدود 50 سال است که آمریکا و سرمایه های آمریکایی، به سمت کره جنوبی و برای رشد این کشور، سرازیر شده. در زمان جنگ دو کره (53- 1950 میلادی)، کره شمالی خیلی پیشرفته تر از کره جنوبی بود ولی بعد از این جنگ، آمریکایی ها از طریق مالی، تکنولوژیک و بازار، به شدت به کره جنوبی کمک کردند.

بخش مهمی از صادرات کره جنوبی به آمریکا صادر می شد و این موضوع بسیار مهم بود. خیلی از پلتفُرم های خودرو، آمریکایی بود و سهامداران مهم تعداد زیادی از شرکت های کره ای، آمریکایی ها بودند. البته نمی خواهم بگویم که همه موفقیت ها به خاطر آمریکا بوده ولی کمک های آمریکا، نقطه شروع بسیار مهم است.

از طرف دیگر کره ای ها، آدم های سختکوشی هستند و برخلاف ما ایرانی ها، منبعی مثل نفت ندارند. در اوایل دهه 1960 اول نظامی ها قدرت را در اختیار گرفتند و اقداماتی در آن دوره انجام شد.

در آن دوره، دولت کره جنوبی از 8 خانواده بزرگ کره ای دعوت کرد و به آنها گفت که کمک می کنیم و امتیازاتی می دهیم که صنایع بزرگ را در کره ایجاد کنید. این خانواده ها مالک شرکت های بزرگ (چائبول) مثل دوو، هیوندای، کیا، سامسونگ، اِل جی (گُلداِستار سابق) بودند.

شرکت دوو کره جنوبی، فقط در خودرو سازی، فعال نبود یا شرکت سامسونگ، غولی است که در تمام صنایع فعالیت دارد. دولت کره، به این شرکت ها کمک کرد و چیزی حدود 10 سال به آنها رانت داد. برای مثال، دولت می گفت فلان بندر در اختیار شما باشد.

در دهه های 70 و 80 میلادی، به تدریج برخی اصلاحات در کره انجام شد. چون دولت، رانت را نداده بود که شرکت ها از آن سوء استفاده کنند بلکه رانت داده شد تا آن شرکت ها توسعه پیدا کنند.

در عمل این شرکت ها، توسعه پیدا کردند. برخی افراد هستند که فقط موفقیت کره را می بینند و سختی هایی را که کره ای ها تحمل کردند، نمی بینند. در دهه 90 که دولت، رانت دادن را حذف کرد، اعلام کرد که شرکت ها خودشان باید رقابت کنند. به همین دلیل، برخی شرکت ها در کره جنوبی، ورشکسته شدند. 

در این دوره، شرکت های خودرو سازی «کیا» و «دوو» ورشکسته شدند و برخی شرکت ها، بزرگ شدند. الان شرکت کیا، زیر مجموعه شرکت «هیوندای» کره جنوبی است. در حالی که در 4 دهه اخیر، سرمایه گذاری خارجی در ایران به حداقل رسید و در برخی جاها رانت داده شد. 

متاسفانه، ما این رانت دادن را ادامه دادیم و به رانت خواری تبدیل شد. اساساً «رانت»  چیز بدی نیست ولی از نظر من، رانت خواری چیز بدی است. 

برای مثال، ممکن است وام کم بهره یا برخی امتیازات به شما بدهند ولی بعد از آن، خودتان باید فعال شوید ولی ما در ایران، این طور عمل نکردیم. فرضاً در ایران قرار بود مناطق آزاد تجاری- صنعتی، جایی برای توسعه صنعت شوند ولی عملاً به محل واردات تبدیل شدند. ما به علت این که همیشه درآمد نفت را در اختیار داشته ایم به این صورت عمل کردیم.

*جنابعالی، عمدتاً بر همکاری کره جنوبی با آمریکا و کمک های آمریکا به این کشور تاکید کردید. قبل از جنگ جهانی دوم و جنگ دو کره، شبه جزیره کره از سال 1910 تا 1945 میلادی مستعمره امپراتوری ژاپن بود و شرکت های ژاپنی، شرکت های بزرگی را در کره تاسیس کردند.

این نوع سوابق کره جنوبی را در نظر نمی گیرید و تاکید بر تحولات بعد از جنگ دوم جهانی و جنگ دو کره دارید؟

-بله، همین طور است. چون کره جنوبی، به شدت ضعیف بود و تا قبل از آن، سرمایه گذاری های انجام شده در کره، قابل توجه نبود یعنی باعث نشده بود که کره جنوبی، یک کشور صنعتی شود. زیر ساخت های کره، چندان صنعتی نبودند. برای مثال، بندری در اختیار شرکت دوو قرار داده شده که ظرفیت زیادی نداشته ولی در دوره جدید است که شرکت دوو، ظرفیت این بندر را به چندین برابر افزایش می دهد.

البته من بر نقش همکاری کره با آمریکا تاکید نکردم و فقط یکی از عوامل موفقیت کره جنوبی را نام بردم. چون صرف سرمایه گذاری خارجی، مهم نیست و بر این اساس باید گفت که همّت مردم کره و البته تحمل مردم کره، خیلی اهمیت دارد.

به نظر من، حتی این موضوع، از عوامل دیگر مهم تر است. شرکتی مثل «کیا»، ورشکسته شد ولی شرکت هیوندای، آن را خرید. در این حالت، مردم کره جنوبی به خیابان ها نریختند و خیابان ها را نبستند که چرا کیا ورشکسته شده و نباید ادغام شود. 

در حالی که در ایران، اجازه نمی دهیم شرکت های بزرگ اعلام ورشکستگی کنند و مثلاً شرکت های ارج و آزمایش، ورشکسته شده بودند ولی اجازه داده نشد که ورشکسته بودن آنها اعلام شود.

یک مشکل دیگر که متاسفانه همچنان در ایران ادامه دارد و نقطه ضعف بزرگی است، این است که قانون تجارت و قانون بانکداری ما، به نفع دلالی و بازرگانی در ایران است و به هیچوجه پشتیبان تولید نیست. به همین دلیل، رانت خواری ادامه پیدا می کند.

در ایران، مکانیسم ها به نحوی هستند که شرکت هایی که بزرگ می شوند انگار رانت خواران بزرگتری هم می شوند. چون به این اعتقاد می رسند که هر چقدر رانت بگیرند به نفع شان است. در مجموع، ایران ثروت افزایی ندارد. 

برای مثال، ما می گوییم صنعت مس، صنعت سیمان و صنعت فولاد ایران، بزرگ شد ولی وقتی خودروساز از فولادساز، فولاد می خرد قیمت آن از معادل قیمت جهانی فولاد، گران تر است. در نتیجه کالایی که شرکت ایرانی می سازد رقابت پذیر نیست.

در مجموع می توان گفت صنعت کره جنوبی، با یک اراده بزرگ و قوی، به جایگاه امروز دست پیدا کرده ولی حداقل صنعت خودروی ایران، ابزاری در دست سیاسیون بوده است. در دهه 70 شمسی که ما در اصل شانس آوردیم و قیمت جهانی نفت پایین آمد، بالاترین پیشرفت های خودرو سازی ایران در همان زمان اتفاق افتاد. 

همین الان هم، چون درآمد نفت ایران، کاهش شدیدی داشته، بزرگ ترین کارهای فناورانه در کشور و در صنعت خودرو سازی اتفاق می افتد ولی احتمالاً تا به نتیجه برسیم، از ان طرف تحریم ها برداشته می شود و دوباره همین صنعت را به زمین می زنند و واردات شروع می شود. به همین دلیل، همه سرمایه گذاری ها بر باد می رود و در حقیقت نوسانات سیاستگذاری، ما را دچار وضع فعلی کرده است.

*ژاپن و کره جنوبی از نظر جغرافیایی، همسایه هستند و ژاپن یک کشور صنعتی بود و وارد جنگ جهان دوم شد. از طرفی، بنیانگذار شرکت کره ای «سامسونگ» که در سال 1938 تاسیس شده، فارغ التحصیل «دانشگاه واسدا» در ژاپن است. 

سومین پسر او هم که بعداً مدیر عامل سامسونگ شد، فارغ التحصیل همین دانشگاه ژاپنی است و بعد از مرگ پدرش، به عنوان دومین مدیر عامل سامسونگ فعالیت کرد. از نظر شما، نقش همسایگی کشور کره جنوبی با ژاپن، چه تاثیری بر توسعه کره داشت؟

-من تاثیر همسایگی کره با ژاپن را زیاد نمی دانم. کشورهای آسیای جنوب شرقی، همه همین طور بوده و مالزی، اندونزی، تایلند و تایوان در آن منطقه قرار دارند. نمی شود این طور با این قضیه برخورد کرد.

من این موضوع را می دانم که فرهنگ ژاپنی با فرهنگ کره ای، متفاوت است ولی بالاخره آدم ها در یک جا تحصیل کرده اند یعنی این موضوع، چندان اهمیت ندارد. وقتی ما مسیر توسعه کشورهای آسیای جنوب شرقی و حتی ژاپن را بررسی می کنیم، برمی گردد به تصمیمات راهبردی که مسئولان آن کشورها می گیرند.

از این عامل مهم تر، ثبات رویّه در جهت توسعه است. این ثبات، وقتی رخ می دهد که مردم از آن حمایت کنند. در دهه 90 میلادی فشار اقتصادی زیادی، بر مردم کره جنوبی وارد آمد و همین الان هم فشارهای اقتصادی کم نیست ولی کره ای ها، زحمت می کشند. با این حال، الان شفافیت در کره جنوبی وجود دارد. 

در مقابل، به محض این که درآمد نفتی ایران افزایش پیدا کند، مردم از مسئولان می خواهند یک دولت رفاه تشکیل شود چون پول نفت وجود دارد. سوال این است که چرا ترکیه به عنوان همسایه ما، پیشرفت کرد و ما به همان نسبت پیشرفت نکردیم. 

به دلیل این که ترکیه، درآمد نفت ندارد و مردم ترکیه از دهه 80 میلادی به باور لازم رسیدند و در دهه 90 توسعه را اجرایی کردند. چون متوجه شدند که باید زحمت و سختی کشید و باید اجازه داد غول های صنعتی به وجود بیایند.

همین الان در ایران، چند شرکت بزرگ قطعه سازی داریم ولی همه به همدیگر اتهام می زنند یعنی ما چشم دیدن بزرگان را نداریم. این عیب بزرگی است و البته تاکید کنم که من نمی گویم لزوماً مالکان این شرکت های بزرگ، آدم های خوبی هستند. 

برخی از مالکان این شرکت ها، متهم نیز شده اند ولی همیشه فقط متهم می شوند و در نهایت معلوم نمی شود که چه کسی مُجرم است. اساساً نظام فکری ما و در ادامه نظام قانونگذاری ما و قوانینی که ما الان داریم، متاسفانه حامی کارآفرینی و توسعه صنعتی نیست.

*چند شرکت بزرگ کره ای در دهه های قبل تشکیل شدند و فعالیت آنها تا سال های زیادی ادامه پیدا کرد. اولین خودروی ملی ساخت کره جنوبی یعنی «پونی»، توسط شرکت هیوندای در سال 1975 تولید شد و صادرات مدل بعدی آن در دهه 1970 به آمریکا اتفاق افتاد.

شرکت های «سامسونگ»، «دوو» و «هیوندای»، شرکت های بزرگ خودرو سازی کره جنوبی بوده اند ولی هیوندای در نهایت موفق بوده و دوو و سامسونگ دچار مشکل شدند و همچنین شرکت «سانگ یانگ» توسط شرکت خودرو سازی هندی «ماهیندرا» خریداری شد.

به نظر شما چرا این شرکت ها دچار مشکل شدند و فقط هیوندای توانست با قدرت به تولید خودش ادامه بدهد؟

-اولاً در رقابت جهانی، موضوع عجیبی نیست که یک عده بهتر از شرکت های دیگر عمل کنند. پس ما این وضع را به حساب این نگذاریم که شرکت کیا، بد عمل کرد یا شرکت دوو، بد عمل کرد. واقعیت این است که هیوندای، بهتر از آن دو شرکت دیگر عمل کرد.

نکته کلیدی در رابطه با پیشرفت کره این است که در نظام کره، موضوع «ورشکستگی» شرکت ها را تحمل می کنند. در سال های اخیر شرکت کیا، زیر مجموعه شرکت هیوندای شد ولی حتی الان کیفیت خودروهای شرکت کیا، خیلی بالا رفته است چون در گذشته نمی مانند.

این طور نیست که شرکت دوو بگوید چون من شرکت بزرگی هستم پس تا آخر عمر باید حاکم باشم. البته همان دوو، مسیرش را عوض کرد و الان در صنایع دیگر فعالیت می کند.

*در سال 2001 میلادی، اکثر سهام شرکت دوو، توسط شرکت آمریکایی جنرال موتورز (G.M) خریداری شد و بعداً به اسم شرکت جی ام دوو و جی ام کره به فعالیت ادامه داد.

-بله. شرکت جنرال موتورز، بخش خودرویی شرکت دوو را خرید. هر چند که گفته می شود الان اوضاع این شرکت خوب نیست. البته بقیه بخش های شرکت های گروه دوو، فعال است. طبیعت شرکت ها در تجارت جهانی این است که باید در رقابت شرکت کنند و تحمل بالا و پایین شدن را داشته باشند.

*در کشور کره حدود 4.5 میلیون دستگاه خودرو تولید می شود و شرکت هیوندای در کشورهای دیگر هم خودرو تولید می کند. وضعیت کیفیت خودروهای ساخت کره در مقایسه با رقبای اصلی خودش یعنی آلمان و آمریکا  و شرکت های بنز و فورد، چگونه است؟

-در دنیا لزوماً شرکت هایی که بهترین ها را تولید می کنند موفق نیستند بلکه شرکت هایی که مناسب ترین ها را تولید می کنند موفق هستند. شرکت انگلیسی «بِنتلی» یا شرکت آلمانی «پورشه»، ظاهراً بهترین خودروهای دنیا را تولید می کنند ولی ورشکسته شدند و الان زیر مجموعه شرکت آلمانی «فولکس واگن» هستند.

بنابراین، شرکتی که بهترین محصول را تولید می کند، موفق ترین نیست. اولاً یادتان نرود که در دنیا، کیفیت متناسب با پولی است که پرداخت می کنید. 

در بررسی هایی که شخصاً انجام دادم، متوجه شدم که کیفیت خودروهای شرکت «هوندا»ی ژاپن، بالاتر از خودروهای شرکت تویوتای ژاپن و شرکت هیوندای کره جنوبی است یا کیفیت خودروهای تویوتا، یک سطح از خودروهای هیوندای، بالاتر هستند ولی قیمت محصولات آنها تعیین کننده است.

برای مثال، شرکت هیوندای کره جنوبی، جزو شرکت های پُر فروش جهان است و خودروی اِلِنترا به عنوان یک خودروی تولیدی شرکت هیوندای، جزو پر فروش ترین های دنیا است. قاعده این است که هر شرکت، در محدوده خودش بازی می کند. 

کیفیت خودروهای کره ای، بهترین نیست بلکه کیفیت خودروهای کره ای، متناسب با قیمت آنها، جزو بهترین انتخاب ها قرار دارد و تفاوت معنی دار با خودروهای شرکت های اروپایی «بنز» و «بی ام و» دارد. 

*در حال حاضر، اهمیت صنعت خودرو نسبت به چند دهه قبل، کمتر شده. در مجموع، جنابعالی چشم انداز را چطور می بینید و وضعیت صنعت کره در آینده چگونه خواهد شد؟

-کره ای ها، مردم سختکوشی هستند و البته مردم ژاپن هم سختکوش هستند. کره ای دارای خلاقیت و دانش بسیار بوده و امروزه به جایی رسیده اند که می توانند بدون آمریکایی ها و ژاپنی ها، به حیات خودشان ادامه بدهند.

در نظام جهانی ، با رفتاری که مدیران کره ای نشان می دهند، متناسب با تغییرات و تحولات دنیا، کره هم تغییر خواهد کرد. در مورد خودرو سازی باید بگویم که یک مقدار ماجرای خودرو سازی، پیچیده تر است و فعلاً خیلی نمی شود راجع به آن نظر داد. 

به نظر می رسد که در دهه آینده یعنی 10 سال پیش رو، ما یک مقدار مازاد ظرفیت تولید در خودرو سازی داشته باشیم. در این حالت، قاعدتاً برخی شرکت های خودرو سازی از بین می روند. 

حدس من این است که همچنان کره، به عنوان یکی از بازیکنان اصلی این صنعت در دنیا، باقی خواهد ماند. چون الان مجموعه تولید کره، بالای 5 میلیون دستگاه خودرو است و می تواند همچنان به عنوان بازیگر اصلی باقی بماند.

الان در دنیا، همه خودرو سازان، به سمت اَبَر ادغام هایی می روند که ظرفیت تولید و بازارشان به بالای 5 میلیون دستگاه خودرو برسد.

*هیوندای در خارج از کشور کره از جمله در کشور «چک» هم تولید دارد.

-بله. مجموعه تولید در داخل و خارج از کشور مهم است یعنی کُل تولیدات با برند هیوندای و کیا را در نظر دارم و فکر می کنم مجموعه تولید آن بالای 6 میلیون دستگاه خودرو است. بر این اساس، این برند جزو برندهایی است که فعلاً بقا دارد.

*شرکت خودرو سازی سامسونگ کره، ورشکسته شد و شرکت فرانسوی «رنو» عمده سهام آن را خرید و امروزه به اسم رنو سامسونگ فعالیت می کند. شرکت کره ای «سانگ یانگ» هم توسط شرکت هندی «ماهیندرا» خریداری شد. 

تولیدات این شرکت ها در کره جنوبی را جزو تولیدات کره حساب می کنید یا جزو تولیدات هند و فرانسه؟

-اولاً خودرو سازی، یک بحث جهانی است و ما در مورد برندهای یک کشور صحبت می کنیم و نه لزوماً در مورد تولید آن. برای مثال، تقریباً در ترکیه، برندی وجود ندارد و همه برندها، خرجی هستند ولی ترکیه یک تولید کننده بزرگ است.

از همه مهم تر، مکزیک 4 میلیون دستگاه خودرو تولید می کند ولی برندی هم ندارد. در حال حاضر، برند هیوندای- کیا مطرح بوده و پرچم اصلی کره در دست این شرکت است و به نظر من، می تواند بقا پیدا کند.

در عین حال، درباره شرکت های «سانگ یانگ»، «جی ام دوو» و «سامسونگ» این طور نمی توانم نظر بدهیم. خبرهایی که به من می رسد این است که این شرکت ها آهسته آهسته به سمت تعطیل شدن می روند. 

الان شرکت های خودرو سازی «رنو»، «میتسوبیشی» و «نیسان» ادغام شده اند و کارهایی می کنند. در حال حاضر، سخت است در مورد آینده شرکت های خودرو سازی جهان صحبت کنیم. با این حال، می شود گفت که این اَبَرادغام و غول های دنیا، فعلاً در حال جنگ با همدیگر هستند.

در مورد این که چه زمانی، شرکت های کوچک خودرو سازی، از بین می روند، نمی توان با قاطعیت صحبت کرد. البته شیوع ویروس کرونا به این اتفاقات اضافه شد و خیلی از پیش بینی ها را به هم زد و الان نمی شود نظر قطعی داد. 

شیوع این ویروس، در سال 2020 میلادی باعث کاهش معنی داری در بازارهای مختلف شد. اتفاقات جدیدی هم به زودی رخ می دهد و شیوع کرونا ، اثر خودش را بر بازارهای جهانی، خواهد گذاشت.