مشکل اصلی ایران و آمریکا در مذاکرات احیا برجام بر سر چیست؟

یک دیپلمات ارشد سابق ایران در سازمان ملل معتقد است که اختلاف اصلی در مذاکرات احیا برجام بر سر نحوه برداشتن تحریم‌ها است.

کوروش احمدی با اشاره به تحولات اخیر در مذاکرات برجامی و ابراز رضایت اعضای کمیسیون مشترک از پیشرفت دو کارگروه کارشناسی، گفت: فعلا یک دور مذاکرات این دو گروه کارشناسی طی 2 الی 3 روز انجام شد و نتایج حاصله در نشست جمعه کمیسیون مشترک در سطح مدیران سیاسی مورد بررسی قرار گرفت.

این دیپلمات اسبق ادامه داد: اعضای کمیسیون مشترک و نیز آمریکا نسبت به مذاکرات انجام شده واکنش خوشبینانه و در عین حال محتاطانه‌ای داشتند. اتحادیه اروپا و آمریکا مذاکرات را سازنده، معطوف به نتیجه و عملگرایانه توصیف کردند.

وی با بیان اینکه از کلام و مواضع آمریکایی‌ها می توان برداشت کرد که مساله و اختلاف اصلی در مذاکرات اخیر حول این محور است که آمریکا کدام تحریم‌ها را برداشته یا تعلیق کند، گفت: ایران اعتقاد دارد که همه تحریم‌های آمریکا علیه ایران که بعد از خروج ترامپ از برجام اعمال شد باید برداشته شوند، ولی آمریکایی‌ها می‌گویند که فقط تحریم‌های ناسازگار با برجام را لغو می‌کنیم.

احمدی ادامه داد: این نشان می‌دهد که مشکل اصلی کجاست. مسئله این نیست که آمریکا تاکید می کند که تحریم های ناسازگار با برجام را لغو می کند و قصد لغو یا برداشتن سایر تحریم‌های حقوق بشری یا موشکی و .... را ندارد، چرا که اساسا مطابق برجام نیز تنها قرار بود تحریم های مرتبط با برنامه هسته ایران لغو شوند. در اینجا جزئیات حائز اهمیت بسیار است.

این کارشناس سیاست خارجی خاطرنشان کرد: به نظر می رسد که مشکل عمدتا به اعمال مجدد برخی تحریم های هسته ای ذیل عناوین غیر هسته ای برمی گردد. مثلا در دوره ترامپ، بانک مرکزی، وزارت نفت یا شرکت نفت ایران و .... ذیل ادعای تروریسم تحریم شدند. این موسسات قبل از تصویب برجام ذیل تحریم‌های هسته ای تحریم شده بودند و بر اساس برجام تحریم آنها لغو شد.

وی تصریح کرد: ایران اعتقاد دارد که باید این دسته از تحریم‌ها نیز برداشته شوند. چراکه در زمان اوباما این تحریم‌ها با توافق بر سر برجام برداشته شدند. مضاف بر اینکه در بند 26 برجام تصریح شده که تحریم‌هایی که مطابق برجام برداشته شدند، نباید به دلایل دیگر دوباره اعمال شوند و نیز اینکه تحریم های جدیدی در ارتباط با برنامه هسته ایران نباید اعمال شود. بنابراین طبق این بند اگر به عنوان مثال بانک مرکزی قبلا تحریم بوده و با برجام این تحریم برداشته شده، تحریم دوباره آن ذیل عناوین دیگر غیرقانونی و خلاف برجام بوده است. لذا بازگشت آمریکا به برجام باید در تبعیت از مفاد برجام از جمله بند 26 باشد.

احمدی خاطرنشان کرد: یک سری مسائل این چنینی وجود دارد که با توجه به تمدید مذاکرات کارشناسی به نظر می‌رسد که هنوز امکان حل و فصل آن وجود دارد.

این دیپلمات سابق همچنین در پاسخ به این پرسش که ایران با اشاره به توافق موقت 3 ماهه با آژانس تاکید بر این مساله دارد که مهلت زیادی تا رسیدن به توافق برای طرف غربی باقی نمانده و در مقابل آمریکایی‌ها اعلام کردند که عجله‌ای برای رسیدن به توافق ندارند، تصریح کرد: من فکر می‌کنم که فاکتورهای زمانی مشکل جدی برای مذاکرات و رسیدن به توافق نباشد. این مواضع بیشتر اشاره به تسریع کار یا حفظ سرعت متوسط است و در مجموع نمی‌توان آن را خیلی تعیین کننده برشمرد.

وی افزود: طبیعتا از نظر ایران هرچه سریعتر تحریم‌ها برداشته شود، بهتر خواهد بود و بر همین اساس نیز مقامات ایران همین تلاش را دارند که تحریم‌ها سریعتر برداشته شوند.

احمدی با اشاره به در پیش بودن انتخابات ریاست جمهوری 1400، تصریح کرد: دولت کنونی تا مرداد ماه سال جاری بر سرکار خواهد بود. بنابراین انتخابات «به ذات» نمی‌تواند تاثیر مستقیمی بر مذاکرات و احتمال رسیدن به توافق داشته باشد، البته طبیعی است که دولت ترجیح دهد که در دوره خودش توافق حاصل شود.

این دیپلمات سابق تصریح کرد: البته باید این نکته را نیز در نظر گرفت که مذاکره کنندگان کنونی آشنایی بهتری با جزئیات و جریان مذاکرات دارند و همین باعث می‌شود که کار بهتر پیش برود. بر همین اساس اگر توافق در دوره این مذاکره کنندگان باشد، سهل تر از دوره ای خواهد بود که احیانا افراد جدیدی عهده دار کار شوند.

وی با اشاره به توافق 3 ماهه ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی و فرصت تقریبا 45 روزه تا انقضای آن و تاثیر این اتفاق بر روند مذاکرات برجامی، گفت: این مساله حادی نخواهد بود. اگر مذاکرات روند خوبی داشته باشد و طرفین به نتایج خوبی رسیده باشند، می‌توان این توافق بین ایران و آژانس را تمدید کرد. این ضرب الاجل‌ها اگرچه مهم هستند ولی تاثیر عمده‌ای بر مذاکرات برجامی نخواهند داشت.

احمدی افزود: آقای رابرت مالی قبل از آنکه انتخاب شود نیز اظهار عقیده کرده بود که فرقی ندارد کدام دولت در ایران بر سرکار باشد، چرا که تصمیم‌گیر اصلی در خصوص برجام دولت ایران نیست. آقای بلینکن هم به این مساله اشاره کرده بود و بر همین اساس نباید این محدوده های زمانی که مطرح می‌شود را یک تهدید برای برجام تصور کرد.

این دیپلمات سابق همچنین در پاسخ به این پرسش که افزایش حجم و درصد غنی‌سازی از سوی ایران تا کجا می‌تواند اهرم فشار در مذاکرات باشد و اینکه برخی در داخل کشور ادعا می‌کنند که باید غنی‌سازی تا میزان 60 درصد افزایش پیدا کند، چقدر درست بوده و می‌تواند دست ایران را برای مذاکرات باز بگذارد، گفت: این ابزار مانند هر ابزار دیگری یک حد بهینه دارد و اگر از این حد بگذرد و حدودی رعایت نشود، ممکن است کار از کنترل خارج شود. 

وی افزود: چندی پیش نقل قولی از یک مقام پنتاگون در روزنامه لوس آنجلس تایمز ذکر شد به این مضمون که اگر برجام نتواند برنامه هسته‌ای ایران را مهار کند، باید خودمان را برای جنگ آماده کنیم. واقعیت این است که در شرایط کنونی آمریکا تمایلی به درگیری ندارد و ترجیح می‌دهد که از طریق برجام و دیپلماسی اهداف خودش را دنبال کند. بنابراین، غنی سازی و مانند آن، یک  عامل فشار است اما مهم این است درست از آن استفاده شود در غیر این صورت ممکن است به ضد خودش تبدیل شود. فراموش نکنیم که این گونه ابزارها اگر از یک حدی بگذرد ممکن است به مسئله همه کشورها بدل خواهد شد.