چه انتظاری از مذاکرات وین می‌توان داشت؟
در شرایطی که قرار است ادامه مذاکرات کارشناسی کمیسیون مشترک برجام که جمعه گذشته از طریق ویدئوکنفرانس برگزار شد، سه‌شنبه به صورت حضور تیم‌های مذاکره‌کننده کشورهای عضو برجام در وین ادامه یابد، این سؤال اذهان بسیاری را به خود مشغول کرده است که آیا می‌توان به نتیجه روند شتاب‌گرفته مذاکرات برجام تحت پوشش کمیسیون مشترک و بازگشت آمریکا به موافقت‌نامه هستهای در چارچوب آنچه جمهوری اسلامی ایران برای خود تصویر کرده است، امیدوار بود؟
شرق - در شرایطی که قرار است ادامه مذاکرات کارشناسی کمیسیون مشترک برجام که جمعه گذشته از طریق ویدئوکنفرانس برگزار شد، سه‌شنبه به صورت حضور تیم‌های مذاکره‌کننده کشورهای عضو برجام در وین ادامه یابد، این سؤال اذهان بسیاری را به خود مشغول کرده است که آیا می‌توان به نتیجه روند شتاب‌گرفته مذاکرات برجام تحت پوشش کمیسیون مشترک و بازگشت آمریکا به موافقت‌نامه هستهای در چارچوب آنچه جمهوری اسلامی ایران برای خود تصویر کرده است، امیدوار بود؟
نشست کمیسیون مشترک برجام پس از فعل و انفعالاتی در رفتارهای طرفهای درگیر در مذاکرات، جمعه گذشته از طریق ویدئوکنفرانس به منظور بحث درخصوص چشمانداز بازگشت احتمالی آمریکا به برجام تشکیل شد و آمریکا نیز از برگزاری آن استقبال کرد.
کمیسیون مشترک را انریکه مو‌را معاون دبیرکل اتحادیه اروپایی و مدیر سیاسی سرویس خارجی این اتحادیه به نمایندگی از سوی بورل نماینده عالی سیاست خارجی اتحادیه اروپا بر عهده داشت و نمایندگان چین، روسیه، فرانسه، آلمان، انگلیس و ایران نیز در آن شرکت کردند و طی آن عمدتا چشمانداز چگونگی بازگشت احتمالی آمریکا به برجام و روش تضمین اجرای کامل و باکیفیت موافقت‌نامه هستهای توسط تمامی طرف‌ها مورد بحث قرار گرفت.
ظاهرا آقای بورل نماینده عالی سیاست خارجی اتحادیه اروپایی تلاش‌‌های دیپلماتیک وسیعی برای هماهنگی و تشکیل این گردهمایی به خرج داده تا تمامی طرفهای گروه 1+4 از طریق ویدئوکنفرانس دور یک میز جمع شوند. هرچند ایالات متحده اجازه حضور علنی و رسمی نداشته است ولی به گفته سخنگوی وزارت خارجه آمریکا، واشنگتن از ابتکارات اتحادیه اروپایی استقبال و آن را مرحله‌‌ای مثبت تلقی می‌کند.
لازم به گفتن است که جو بایدن رئیس‌جمهور جدید آمریکا، قبل از ورود به کاخ سفید به دفعات اظهار داشته بود که آمریکا مجددا به برجام باز‌خواهد گشت اما بعد از ورود به دفتر کارش، بازگشت آمریکا را مشروط به این کرد که تهران پیش از آن به تعهدات خود جامه عمل پوشانده باشد، تعهداتی که در پاسخ به خروج یک‌طرفه ایالات متحده از موافقت‌نامه و برقراری تحریم‌‌های بین سال‌های ۲۰۱۷ -۲۰۲۱ از سوی ترامپ، نادیده گرفته شد و متقابلا اعلام شد چنانچه آمریکا ابتدا تمامی تحریم‌ها را لغو کند و این اقدام مورد راستی‌‌آزمایی قرار گیرد، آماده است که به تمام تعهدات برجامی خود بازگردد.
ند پرایس سخنگوی وزارت خارجه آمریکا در عکس‌العمل به تشکیل جلسه ویدئوکنفرانس گروه کشورهای 1+4 و با تکرار شرط تقدم و تأخر انجام تعهدات آمریکا، اضافه کرد که دولت ایالات متحده با شرکای خود در مورد مسیرهای تعیین‌شده برای نجات برجام همراه است و این امر شامل یک‌سری اقدامات متقابل می‌شود که بنا به گفته وی راه‌حل‌های دستیابی به این هدف، از طریق گفت‌وگوهای غیرمستقیم با ایرانی‌‌ها، با وساطت شرکای اروپایی مورد بررسی قرار می‌گیرد.
از سوی دیگر روز جمعه و هم‌زمان با برگزاری جلسه کمیسیون مشترک برجام، آژانس انرژی اتمی وین اعلام کرد که ایران چهارمین آبشار 174واحدی سانتریفیوژهای IR-2m برای تولید اورانیوم غنی‌شده را در سایت‌های زیرزمینی نطنز به راه انداخته است. آژانس در گزارش خود به اعضای این سازمان یادآوری کرده است که در بررسی‌های ۱۱ فروردین ماه گذشته خود در ایران به این نتیجه رسیده است که جمهوری اسلامی ایران uf6 را در چهارمین آبشار 174واحدی سانتریفیوژهای نسل IR-2m تزریق کرده است. به گزارش آژانس انگلیسی رویترز که عموما به این‌گونه گزارش‌های خاص و تقریبا محرمانه آژانس دسترسی داشته و غالبا آنها را منتشر می‌کند، «با این نظر آژانس، تهران نقض تعهد جدید خود درخصوص برنامه هستهای را که در پاسخ به خروج آمریکا از برجام صورت گرفته، انجام داده است».
طی ماه‌های اخیر و به دنبال زمزمه‌‌های بازگشت آمریکا به برجام و تعیین شروطی از طرف واشنگتن، جمهوری اسلامی ایران در موارد مختلفی اصول مبنایی خود برای بازگشت آمریکا به برجام را در فرصت‌های مختلف و مقتضی تبیین کرده است که در درجه اول شامل عدم مذاکره مستقیم با آمریکاست و سپس تأکید بر اینکه آمریکا برای بازگشت به برجام نیاز به هیچ‌گونه مذاکرهای ندارد. محور بعدی مطروحه از سوی ایران تأکید بر این موضوع بوده است که اصول مندرج در برجام همان‌گونه که هست قابل مذاکره مجدد نیست ضمن آنکه توان موشکی و اقتدار منطقه‌‌ای ایران نمی‌‌تواند موضوع هیچ‌گونه مذاکرهای قرار گیرد.
در عین حال در صحنه عملیاتی به نظر می‌رسد به هر مقدار که آمریکا در بازگشت به برجام تعلل کند، ظرفیت غنی‌سازی کشور امکان افزایش داشته و سرانجام آن را نیز نمی‌توان دقیقا مورد پیش‌بینی قرار داد. آنچه در هفته‌های اخیر و پس از طرح موضوع میانجیگری اروپا در نزدیک‌سازی دیدگاه‌های اطراف برجام مشهود است، ایران طرح‌هایی مانند انجام اقدامات گام‌به‌گام ارائه‌شده از سوی طرفهای برجامی برای بازگشت آمریکا به موافقت‌نامه هستهای را با مواضع اعلامی خود منطبق ندانسته و آن را غیرمفید و غیراجرائی ارزیابی کرده است.
از طرفی بر اساس پارهای اظهارنظرهای داخلی، ظاهرا برجام از بنبست خارج شده است. اگر این برداشت از انجام گفت‌وگوهای کمیسیون مشترک برجام در سطوح مختلف گرفته شده باشد، علی‌الظاهر نباید به عنوان عنصر جدیدی تلقی شود که بن‌بست‌شکن بوده باشد. بنابراین اشاره رئیس محترم سازمان انرژی اتمی جمهوری اسلامی ایران پس از نشست کارشناسی جمعه گذشته برجام، چه مفهومی را میتواند در بر داشته باشد که بتوان از آن نوعی گره‌گشایی در بنبست فعلی استنباط کرد؟
البته ادامه اظهارات دکتر صالحی مبنی بر اینکه بازگشت ایران به تعهدات خود همچون برچیدن بعضی سانتریفیوژها، دو تا سه ماه طول می‌کشد، میتواند حامل این مفهوم هم باشد که اگر ما بخواهیم بلافاصله به تعهداتمان بازگردیم، مشکلاتی اجرائی پیش‌رو داریم و شاید بیان همین واقعیت موجبات بن‌بست‌شکنی را در ذهن‌ها تداعی کند که اقدام یکباره از سوی حداقل طرف ایرانی امکان‌پذیر نخواهد بود. طرفهای غربی برجام هم که بارها موضوع عدم امکان توسل به حرکات و تصمیمات فوری را ابراز کرده‌اند.
ادامه گفت‌وگوهای کارشناسی برجام در وین بین ایران و اعضای برجام بدون آمریکا و در حالی که تیم کارشناسی واشنگتن هم‌زمان در وین به سر می‌برد، میتواند مفاهیم و توجهاتی را به همراه داشته باشد. انتقال دیدگاه‌های طرفین این منازعه توسط اروپایی‌ها و به‌خصوص تیم آقای بورل یکی از موضوعاتی است که مورد انکار هیچ طرفی قرار نگرفته و از این منظر کانالی است که میتواند زمینه‌ساز فرصت‌های غیرقابل تکرار شود.
همچنین سایر ابتکارات و پیشنهادهای مطروحه علاوه بر راه‌حل گام‌به‌گام، همچون مسیر موازی، اقدام متقابل یا اقدام در مقابل اقدام نیز به نوبه خود میتواند بخش‌هایی از بن‌بست‌شکنی را تصویر کند که تاکنون نتیجه عینی و عملیاتی در پی نداشته است.
اگرچه از منظر و دیدگاهی، امضای سند همکاری با چین، در شرایط مذاکراتی که با طرفهای برجامی داریم، میتواند به عنوان مقوم مواضع ایران در قبال غرب تلقی شود و آن را باید مد نظر داشت، ولی نوع مناسبات پکن و واشنگتن و کسب پارهای آزادی‌های عملیاتی در موضوع برداشت‌های نفتی چین از ایران و استقبال آمریکا از اقدامات چین در تأثیرگذاری بر روند مذاکراتی ایران با کشورهای گروه 1+4، حکایت از نوعی ابهام و کدربودن مواضع چین به‌عنوان عضو مؤثر برجام در صحنه افکار عمومی دارد که اگر شفاف‌سازی نشود، ممکن است برخی استنباط‌های غیرموجه را به دنبال داشته باشد.
در این بین تماس تلفنی ژان ایو لودریان وزیر خارجه فرانسه با وزیر خارجه کشورمان که در روز شنبه گذشته انجام شد، میتواند حاوی پیامی روشن برای طرفهای برجامی باشد، زیرا فرانسوی‌ها همواره در بزنگاه‌های حساس مذاکرات و مراحل مشخص از مناسبات ایران و گروه 1+5 تحرکاتی را در جهت منافع دوجانبه خود از منظر خاص منافع فرانسه مطرح کرده‌اند که بعضا با روند عمومی مذاکرات همراهی و سنخیت نداشته است. بنابراین موضع وزیر خارجه کشورمان در بیان اینکه فرانسه بهتر است در مذاکرات برجام همراهی بیشتری داشته و کارشکنی نداشته باشد، معنی و مفهوم خود را پیدا می‌کند.
در مجموع با نگاه به توضیحات ارائه‌شده و مواضع طرفهای مورد منازعه در برجام، جای این سؤال وجود دارد که آیا آمریکای بایدن با برداشت از موافقت‌نامه‌ای که به زعم واشنگتن دارای اشکالات فراوانی است، دچار تردیدی جدی، برای بازگشت به برجام نشده است؟ ضمن آنکه رغبت و مواضع طرف دیگر این منازعه هم، به دلایلی که گذشت منعکس‌کننده جسارت و شجاعت لازم برای عبور از پستی و بلندی‌های این منازعه نیست.