رسانه‌های آمریکایی نه‌چندان خوش‌بین | نگاهی به روایت نشست‌های برجامی
فردا سه‌شنبه قرار است جلسه‌ای در وین بین اعضای فعلی برجام برگزار شود و هم‌زمان آمریکایی‌ها «در اتاق دیگری» در دسترس اعضا باشند تا دیگرانی به جز ایران بتوانند با نمایندگان دولت جو بایدن درباره احیای برجام صحبت کنند.
شرق | فردا سه‌شنبه قرار است جلسه‌ای در وین بین اعضای فعلی برجام برگزار شود و هم‌زمان آمریکایی‌ها «در اتاق دیگری» در دسترس اعضا باشند تا دیگرانی به جز ایران بتوانند با نمایندگان دولت جو بایدن درباره احیای برجام صحبت کنند. این گام در روند گفت‌وگوها که تا حد زیادی حداقلی به نظر می‌رسد، البته از سوی برخی مقامات و بازیگران برجام و ناظران به‌عنوان گامی مثبت با استقبال مواجه شده است؛ اما مروری بر گزارش‌های رسانه‌های آمریکایی از روند تصمیم‌گیری منجر به جلسه سه‌شنبه و پیش‌بینی‌ها در این زمینه نشان می‌دهد دست‌کم در ایالات متحده، خوش‌بینی چندانی به کسب نتیجه جدی در این مرحله وجود ندارد و موانع متعددی که در سر راه هستند، همچنان سرنوشت توافق هسته‌ای ایران را در ابهام نگه می‌دارند. در این نوشته به مرور گزیده‌ای از این گزارش‌ها و تحلیل‌ها می‌پردازیم تا چشم‌انداز گفت‌وگوها و تعاملات را از نگاه این رسانه‌ها بررسی کنیم.
نیویورک‌تایمز: بعد از مدت‌ها، یک گام لرزان
نیویورک‌تایمز در همان ورودی مطلب به تأخیر و چالش‌های رخ‌داده در هفته‌های گذشته اشاره کرد و البته طبعا، غیرمستقیم‌بودن مذاکرات در این مرحله، نکته مهم دیگری بود که در ابتدای بحث مطرح شد: «بعد از هفته‌های شروع‌های ناکام و تعاملات پشت پرده، ایران و ایالات متحده، هفته آینده در وین تبادل نظر درباره نحوه بازیابی توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ را آغاز می‌کنند؛ اما در ابتدا هیچ تماس مستقیمی بین دو کشور نخواهد بود»؛ اما کمی بعد این رسانه به سطح نه‌چندان بالای خوش‌بینی به نتیجه‌بخش‌بودن این مذاکرات اشاره می‌کند: «اما مقامات [آمریکایی و اروپایی] می‌گویند اصلا مشخص نیست که صحنه‌آرایی پیچیده دیپلماتیکی که الان در حال بحث است که در آن، تحریم‌های آمریکا در‌حالی‌که ایران تولید سوخت هسته‌ای را کاهش می‌دهد و به بازرسان بین‌المللی اجازه دسترسی کامل به تأسیساتش را می‌دهد، بتواند پیش از انتخابات ریاست‌جمهوری ایران در ژوئن رخ دهد»؛ ولی بلافاصله اشاره می‌کند که حتی توافقی بر روی اصول کلی در‌صورتی‌که از سوی نظام ایران تأیید شود، می‌تواند در دولت بعدی هم تثبیت‌شده باشد.
نگاه متفاوت وزیر خارجه و مشاور امنیت ملی دولت جدید جو بایدن در مقایسه با وعده‌های انتخاباتی او مسئله دیگری است که توجه این رسانه را جلب می‌کند؛ چنان‌که پیش‌تر نیز گفته شده بود جیک سالیوان بیشترین مخالفت را با احیای فوری برجام دارد و آنتونی بلینکن نیز چندان در این زمینه همراه نیست: «مشاور امنیت ملی ارشد [رئیس‌جمهور] این را هم گفته است که احیای صرف کافی نیست. آنتونی جی بلینکن، وزیر خارجه، گفته است توافق بعدی با ایران باید «بلندمدت‌تر و قوی‌تر» باشد». نیویورک‌تایمز با اشاره به ادعاهایی که در دولت جدید درباره نیاز به اتصال توافق با ایران به مسئله برنامه موشکی ایران و مسائل منطقه‌ای باشد، تردید کارشناسان درباره موفقیت روند تازه با توجه به خواسته‌های واشنگتن را به این ترتیب نمایان می‌کند: «اینها همه یعنی ماه‌ها، اگر نه سال‌ها، مذاکره». نیویورک‌تایمز همچنین اشاره می‌کند که مشخص نیست ایران با چه پیشنهادی به وین می‌آید، با توجه به اینکه خواسته‌های متفاوتی مانند اقدامات جبرانی بابت خسارات این مدت خروج آمریکا از برجام از سوی تهران مطرح شده‌اند. این رسانه سپس با طرح پیچیدگی صحنه‌آرایی قدم‌های لازم برای احیای توافق، به گفت‌وگوهای محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران و علی‌اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران، در بستر نرم‌افزار کلاب‌‌هاوس با حضور خبرنگاران و مردم می‌پردازد.
اما شاید درخور‌توجه‌ترین نکته در این میان، نقل قولی باشد که نیویورک‌تایمز از قول یک مقام ارشد دولت آمریکا درباره تحریم‌ها مطرح می‌کند: «یک مقام ارشد دولت گفته است این بار ایالات متحده به دنبال حفظ بخشی از تحریم‌های مربوط به برنامه هسته‌ای به‌عنوان اهرم نخواهد بود، با این استدلال که کارزار «فشار حداکثری» که دولت ترامپ علیه ایران اجرا کرد، شکست خورده بود». برخی از نزدیکان به حزب دموکرات، شامل اعضای دولت فعلی، استدلال متفاوتی کرده بودند. به عقیده این دسته، رویکرد ترامپ اشتباه بوده است؛ اما حالا که او این کار را انجام داده و این کارزار را برای دولت بایدن به میراث گذاشته، بهتر است دولت بایدن از این مسئله استفاده کند و در فرایند احیای برجام و احیای تعامل با ایران، به دنبال رسیدگی به دغدغه‌هایی باشد که از دید منتقدان و مخالفان برجام، در مذاکرات ۲۰۱۵ از آنها غفلت شده بود.
در همین گزارش نیویورک‌تایمز این دغدغه‌ها را به این ترتیب فهرست می‌کند: «اما حتی اگر وضعیت فعلی [برجام] بازیابی شود، مسائلی پیشروی دولت بایدن خواهد ماند که توافق ۲۰۱۵ بی‌پاسخ‌شان گذاشته است. چه محدودیت‌هایی می‌شود برای بعد از ۲۰۳۰ بر ایران اعمال کرد؟ یعنی زمانی که تحت این توافق آسیب‌دیده، این کشور آزاد خواهد بود هر چقدر بخواهد سوخت هسته‌ای تولید کند؟ دنیا هم چگونه می‌تواند برنامه‌های موشکی ایران و حمایت نظامی‌اش در خاورمیانه از گروه‌هایی مانند حزب‌الله، حماس و گروه‌های شبه‌نظامی شیعه و نیز رهبر سوریه، بشار اسد را محدود کند؟».
نکته مهم دیگر در این تحلیل این است که این مقام همچنین گفته است باوجود اینکه فعلا دیگر اعضای برجام با ایران و بدون آمریکا نقشه راه احیا را تنظیم می‌کنند، «ایران و ایالات متحده به احتمال زیاد برای نهایی‌کردن جزئیات صحنه‌آرایی دیپلماتیک دیدار خواهند کرد».
واشنگتن‌پست: مسیر ناهموار گفت‌وگوها
واشنگتن‌پست نیز در گزارش خود در‌این‌باره به موانع پیشرفت روند فعلی اشاره می‌کند. این رسانه به نقل از هنری رم، کارشناس مسائل ایران در گروه اوراسیا در واشنگتن می‌نویسد مسئله رفع تحریم‌ها «از مسئله هسته‌ای پیچیده‌تر است، تا حدی به این خاطر که ترامپ مشخصا قدم‌هایی برداشت، تا اینکه این فرایند را سخت‌تر کند». واشنگتن‌پست همچنین اشاره می‌کند «هر دو دولت با فشارهای سیاسی داخلی مواجه بوده‌اند تا به توافق برنگردند». این رسانه همچنین می‌نویسد که انتظار می‌رود در گفت‌وگوهای سه‌شنبه، «مذاکره‌کنندگان انحصارا روی احیای توافق هسته‌ای تمرکز کنند، نه روی گسترش گفت‌وگوها به تلاش برای کنترل فعالیت‌های ایران در دیگر حیطه‌ها، شامل پیشروی‌های نظامی. این ایده [بحث بر سر دیگر مسائل] در واشنگتن و دیگر پایتخت‌ها مطرح شده است. اما دیپلمات‌ها نهایتا تصمیم گرفته‌اند که تمرکز محدودتر، بهترین راه برای احیای موفقیت‌آمیز توافق است». «تمرکز محدودتر» که حالا واشنگتن‌پست می‌نویسد نیروهای واشنگتن درباره آن به نتیجه رسیده‌اند، در‌واقع همان نقطه‌ای است که دولت باراک اوباما، سلف دموکرات بایدن و رئیس‌جمهور آمریکا در زمان معاون‌اولی بایدن به آن رسیده بود. از نگاه بسیاری، علت موفقیت مذاکرات ۲۰۱۵ این بود که دولت اوباما به این نتیجه رسید گفت‌وگوی جامعی که درباره همه اختلافات بین دو طرف باشد، امکان رسیدن به نتیجه را ندارد و بهترین کار این است که فعلا مسئله برنامه هسته‌ای ایران حل شود و بر بستر آن و نیز بر بستر حسن‌نیت احتمالی حاصل از آن، بشود از خط ارتباطی جدید شکل‌گرفته بین ایران و آمریکا جهت رسیدگی به دیگر دغدغه‌های بین دو طرف استفاده کرد. هر‌چند چهار سال رویکرد تخریبی و اعتمادزدایی دولت دونالد ترامپ تا حد زیادی این گزینه را تخریب کرده است.
واشنگتن‌پست همچنین اشاره می‌کند که ایران «برای انتخاباتی که در ژوئن نیز آماده می‌شود که انتظار می‌رود، دولتی تندروتر بر سر کار بیاورد و این ممکن است شانس بازگشتی آسان به توافق را کمتر کند». بدبینی‌های موجود به موفقیت گفت‌وگوها در واشنگتن‌پست نیز از زبان یک مقام آگاه اروپایی بدون ذکر نام مطرح می‌شود: «فضای سیاسی [برای احیای توافق] به شکلی فزاینده در‌حال کوچک‌شدن است. اگر ما در دو ماه آینده به [هدف] نرسیم، قطعا نشانه بدی خواهد بود». این رسانه همچنین اشاره می‌کند که برنامه اروپایی‌ها در این زمینه، تنظیم گام‌هایی است که هم‌زمان و به شکل موازی از سوی دو طرف برداشته شوند اما به تأکید همین گزارش، این برخلاف مواضع مقامات ایران از جمله ظریف در روز جمعه، همان روز نشست مجازی منجر به تنظیم برنامه سه‌شنبه است که درخواست ایران را تکرار کردند: واشنگتن باید اول تحریم‌ها را بردارد.
وال‌استریت ژورنال: گزینه‌های پیش‌رو و چالش‌های متعدد زمانی
وال‌استریت ژورنال در گزارش خود درباره این نشست تصریح می‌کند که جلسات وین به دنبال دو توافق خواهد بود: «هدف نشست وین شکل‌دهی به دو توافق جداگانه خواهد بود، یکی با ایالات متحده و یکی با ایران، روی قدم‌هایی که برای بازگشت به توافق خواهند برداشت و جدول زمانی بازگشت». روند احتمال جلسه نیز در این رسانه به‌این‌ترتیب ترسیم می‌شود: «بعد از اینکه مقامات ارشد از کشورهای مختلف بحث‌ها را آغاز کردند، کارشناسان هسته‌ای و تحریمی را تنها خواهند گذاشت تا جزئیات کار را چکش‌کاری کنند». نکته‌ای که در گزارش وال‌استریت ژورنال، پیش از خبر دیروز مبنی بر حضور رابرت مالی در این نشست مطرح شده بود، همین ابهام در این زمینه است: «وزارت خارجه اعلام نکرده است که آیا راب مالی، نماینده ویژه ایالات متحده در امور ایران، در این نشست حاضر خواهد بود یا نه؟».
وال‌استریت‌ژورنال به شکل صریح‌تری به مسئله نزدیکی انتخابات ریاست‌جمهوری پیش‌رو در ایران می‌پردازد: «هدف [از اقدامات فعلی] این است که پیش از اینکه تهران انتخابات ریاست‌جمهوری‌اش را در ژوئن برگزار کند، پیشروی اتفاق بیفتد؛ یعنی پیش از نقطه‌ای که می‌تواند به تیم جدید مذاکره‌کننده‌ای در ایران منجر شود و تأخیرهای بیشتر». این رسانه می‌نویسد از لحاظ بازه زمانی، این نکته نیز مهم است که این پیشرفت در گفت‌وگوها پیش از این باشد که ایران «قدم‌های بیشتری در جهت گسترش تلاش‌های هسته‌ای‌اش و محدودکردن نظارت‌های بین‌المللی بردارد».
کمبود خوش‌بینی درباره سرعت پیشرفت بحث‌ها در این گزارش نیز باز از قول یک مقام آگاه اروپایی مطرح می‌شود: «یک مقام ارشد اروپایی گفت احتمالا هفته‌ها طول خواهد کشید که روی یک جدول زمانی برای ایالات متحده و ایران جهت بازگشت به این توافق، موافقتی پیدا شود؛ اما او امیدوار است که تا اواخر ماه می[حدود دو ماه دیگر]، بحث‌ها تمام شود. [بعد از این] زمان اضافه‌ای نیز لازم خواهد بود تا هر‌گونه توافقی در این زمینه پیاده‌سازی شود؛ یعنی بازگشت کامل احتمالی به پایبندی به توافق ممکن نیست رخ دهد پیش از اینکه رئیس‌جمهور جدید ایران بر سر کار بیاید». در ادامه این گزارش باز از هنری رم نقل می‌شود: «هم از لحاظ فنی و هم از نظر سیاسی، محدودیت‌های واقعا درخور توجهی برای هر دو طرف وجود دارد. من فکر می‌کنم نهایتا در هر دو طرف به اندازه کافی تمایل وجود دارد که این اتفاق را محقق کنند؛ اما نباید چالش در مسیر رسیدن به «بله» را دست‌کم بگیریم».
این رسانه نیز اشاره می‌کند که «مقامات دولت بایدن گفته‌اند امیدوارند از توافق احیاشده به‌عنوان پایه‌ای برای هماهنگی‌های بعدی استفاده کنند که محدودیت‌های بادوام‌تری روی فعالیت‌های هسته‌ای ایران اعمال خواهد کرد و به برنامه موشکی ایران نیز رسیدگی خواهد کرد». در‌عین‌حال، وال‌استریت ژورنال از یک مقام ارشد آمریکایی که با اشاره به تماس‌های غیرمستقیم و با واسطه بین دو طرف نقل می‌کند که «[ایرانی‌ها] به ما پیام دادند شاید بهترین کار این باشد که هر طرف حرکتی اولیه کند که مسیر را برای این گفت‌وگوها هموار کند. آنها رفع بخشی از تحریم‌ها را در مقابل برگشت از بخشی از گام‌های هسته‌ای ایران می‌خواستند». این مقام می‌افزاید: «این ایده آنها بود و ما هم با آن همراه شدیم». این گزارش در ادامه به پیشنهادات پیشین مطرح‌شده بین اروپا، آمریکا و ایران اشاره می‌کند که همگی از سوی طرف مقابل غیرقابل‌قبول خوانده شده‌اند.
این رسانه گزارش خود را با اشاره به مسائلی به پایان می‌برد که دو طرف باید در صورت رسیدن به توافق برای بازگشت به پایبندی بردارند؛ برای ایران، مشخص‌کردن برنامه انتقال و حذف چندین تُن اورانیوم غنی‌شده و توقف کار روی اورانیوم فلزی و سانتریفیوژهای جدیدتر و پیشرفته‌تر پیش‌رو خواهد بود. «ایالات متحده [نیز] باید مشخص کند چه زمانی تحریم‌های کلیدی حوزه انرژی، بانکی و اقتصادی را که پیش از توافق ۲۰۱۵ ایجاد شده بود، متوقف کند». کار دیگری که آمریکا باید انجام دهد و «از لحاظ سیاسی همین قدر پیچیده» خواهد بود نیز این است که «تصمیم بگیرد کدام تحریم‌ها را از میان صدها تحریم اضافی دولت ترامپ که مکررا با فهرست‌گذاری‌های تروریستی [تحریم‌هایی با عناوین مربوط به تروریسم و قراردادن نهادهای ایرانی در فهرست سازمان‌های تروریستی و نه با عنوان هسته‌ای] انجام شده‌اند، حفظ خواهد کرد».
آکسیوس: فرایند پیچیده تصمیم‌گیری‌های دقیقه نودی
نکته‌ای که آکسیوس، منبع اصلی خبر ابهام از حضور رابرت مالی در این نشست در گزارش مشخص می‌کند، این است که تصمیم‌ها و توافق‌ها برای جلسه سه‌شنبه، به‌سختی و اغلب در آخرین دقایق به نتیجه رسیده‌اند. آکسیوس می‌نویسد که سیدعباس عراقچی حاضر نشده است در پایان نشست جمعه بیانیه مشترکی را امضا کند؛ چون توافقی روی حضور آمریکا در وین نبوده است و هیئت ایرانی صرفا گفته مخالفتی ندارد که اروپایی‌ها در وین جداگانه بخواهند با آمریکایی‌ها صحبت کنند. این در حالی است که اروپایی‌ها فشار آورده بودند ایران پیشنهادهای آمریکا در این مرحله را که آنها «منطقی» خوانده بودند، بپذیرد. تیم فرانسوی به‌طور خاص ایران را متهم کرده است که رویکردی منفی و غیرمفید به مسئله دارد. تناقض در روایت اروپایی‌ها از نشست جمعه، نکته درخور توجه دیگر در گزارش این رسانه است. آکسیوس به نقل از یک مقام اروپایی می‌نویسد نمایندگان تروئیکایی در این گفت‌وگوها موضعی داشته‌اند که از موضعی که دولت بایدن تا اینجا داشته، سرسختانه‌تر بوده است. اما در ادامه مقام اروپایی دیگری در گفت‌وگو با این رسانه این ادعا را رد می‌کند و می‌گوید اروپایی‌ها اتفاقا از دولت بایدن که موضع سرسختانه‌تری از اروپایی‌ها داشته است، خواسته‌اند دست بجنباند و زودتر به توافق برگردد. می‌توان گمانه‌زنی کرد که مقام اول از تیم فرانسوی بوده است که از ابتدای مذاکرات هسته‌ای در همان دوره اوباما نیز همواره مواضع سخت‌تری داشته‌اند. این گزارش همچنین می‌نویسد ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا، به آکسیوس گفته است: «هنوز در روزهای اول هستیم و انتظار پیشرفت فوری نداریم».